محاسبه BMI یا محاسبه توده بدنی برای بسیاری از افراد که به تناسب اندام خود اهمیت می دهند، عبارتی آشناست. شاخص توده بدنی یا BMI مخفف body mass index است که اولین توسط محقق بلژیکی با نام آدولف کوتله مطرح شد، یکی از بهترین روش ها برای سنجش وزن ایده آل و مدیریت وزن است. این معیار درواقع برای غربالگری و سنجش میزان وزن هر شخص است. به کمک این شاخص می توانید بفهمید چه میزان اضافه وزن یا کمبود وزن دارید. از فاکتورهای ساده ای برای محاسبه این شاخص استفاده می شود، بنابراین هر شخص می تواند به راحتی شاخص توده بدنی خود را محاسبه کند.
محاسبه BMI باعث می شود تا شما بتوانید بهترین برنامه رژیمی و تمرینی را جهت کاهش وزن یا حتی اضافه وزن دریافت کنید. در واقع این شاخص یک راهنمای خوب جهت هدایت صحیح شما در مسیر تناسب اندام است. از طرفی، این شاخص برای افرادی که به دنبال جراحی چاقی هستند، بسیار مهم است، زیرا بر اساس آن می توان نحوه جراحی چاقی را انتخاب کرد. به عنوان مثال افرادی که BMI آن ها بالای ۳۲ باشد، در صورت ابتلا به بیماری خاصی یا داشتن مشکلات پزشکی می توانند جهت جراحی های چاقی مانند بای پس معده یا اسلیو معده اقدام نمایند. در غیر این صورت افرادی کاندید این نوع جراحی ها هستند که شاخص توده بدنی آنها بالای ۴۰ باشد و از اضافه وزن مفرط رنج ببرند. این مقاله با هدف بررسی و نحوه محاسبه BMI نگارش شده است، بنابراین اگر به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید، مقاله زیر را با دقت دنبال کنید.
BMI چیست؟
همانطور که گفته شد، محاسبه BMI یک معیار اندازه گیری برای بررسی تناسب اندام افراد است. BMI بیانگر نسبت وزن به قد فرد است و ارتباط مستقیمی با حجم چربی ذخیره شده در بدن ندارد. البته حجم چربی بدن و در نتیجه وزن اشخاص در محاسبه آن دخیل هستند. به طوری که هر چه میزان چربی کل بدن بیشتر باشد، عدد به دست آمده در محاسبه توده بدنی فرد نیز بالاتر می رود. واحد اندازه گیری شاخص توده بدنی با کیلوگرم بر متر مربع بیان می شود.
مقدار شاخص توده بدنی استاندارد در بزرگسالان، جوانان و نوجوانان با یکدیگر متفاوت است. برای مثال:
- اگر مقدار BMI یک بزرگسال از 30 بیشتر باشد، فرد چاق تلقی می گردد.
- در مواردی که پس از محاسبه BMI عدد به دست آمده کمتر از 18.5 داشته باشد، فرد نیاز به افزایش وزن خواهد داشت.
- برای مقادیر بین 18.5 تا 24.9 تناسب قد و وزن شخص کاملا برقرار بوده و فرد وضعیت بدنی مناسبی دارد.
البته این معیارها در برخی موارد قابل استناد نبوده و نیاز به بررسی دقیق تری دارد. برای مثال، در فردی که حجم بالایی از عضله دارد، مقدار BMI ممکن است بیشتر از حد نرمال به دست آید، در حالی که فرد از نظر جسمانی کاملا سالم است.
نحوه محاسبه BMI شاخص توده بدنی
قبل از صحبت در باره نحوه محاسبه BMIباید بدانیم، شاخص توده بدنی چه چیزی را به طور دقیق اندازه گیری می کند؟
عدد به دست آمده در محاسبه توده بدنی صرفا میزان چربی بدن را اندازه گیری نمی کند، بلکه بافت چربی را با بافت استخوان و عضله مقایسه می کند. حاصل این مقایسه به صورت عددی نشان داده می شود و بیانگر چاق بودن، متعادل بودن یا لاغر بودن فرد است. امروزه، این روش تقریبا در تمام دنیا برای اندازه گیری و محاسبه توده بدنی کاربرد دارد. محاسبه توده بدنی باید بادقت انجام شود. نحوه محاسبه BMI بسیار ساده است و فقط باید از عدد دقیق قد و وزن خود آگاهی داشته باشید. برای محاسبه BMI، وزن برحسب کیلوگرم بر مربع قد برحسب متر تقسیم می شود. به زبان ساده تر نحوه محاسبه BMI به این صورت است که شما باید وزن کل بدن را به مجذور تقسیم کنید.
قد*قد(متر)/ وزن (کیلوگرم)= BMI
شاخص توده بدنی برای خانم ها و آقایان با همین فرمول محاسبه می شود و تفاوتی در نحوه محاسبه BMI برای آن ها وجود ندارد. شاید از خود بپرسید آیا محاسبه توده بدنی به سن افراد بستگی دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت سن شخص بزرگسال در این اندازه گیری تاثیری ندارد، اما می تواند در اضافه وزن و نوع کالری سوزی تاثیر گذار باشد. در سنین پایین تر فرد راحت تر می تواند از شر چربی های اضافی خلاص شود.
برای آموزش روش محاسبه bmi کلیک کنید.
عدد طبیعی BMI برای بزرگسالان چند باید باشد؟
اندازه گیری و محاسبه توده بدنی در بزرگسالان از سن و جنسیت آن ها مستقل است. زیرا افراد بزرگسال سنین رشد را پشت سر گذاشته و تغییرات بدنی آن ها کمتر از کودکان و نوجوانان است. مقدار BMI در بزرگسالان در یکی از محدوده های زیر قرار می گیرد. شاخص توده بدنی در بزرگسالان متغیر است. هر بازه عددی نشان دهنده میزان اضافه وزن به شرح زیر است:
- عدد کمتر از ۱۸٫۵ نشان دهنده کمبود وزن است. در این حالت باید کمی به وزن خود اضافه کنید تا به تعادل برسید. توصیه می شود از پزشک یا مشاور تغذیه کمک بگیرید تا به شیوه صحیحی اضافه وزن صورت گیرد.
- عدد بین ۱۸٫۵ تا ۲۴٫۹ نشان دهنده سالم بودن و وزن متعادل است. یعنی نسبت وزن به قد شما مناسب است. با ثابت نگه داشتن وزن خود می توانید از خطرات جدی برای سلامتی پیشگیری کنید.
- عدد بین ۲۵ تا ۲۹٫۹ نشان دهنده اضافه وزن است. در این حالت باید مقداری از وزن خود را کاهش دهید. برای کاهش وزن می توانید با پزشک متخصص مشورت کنید.
- اگر عدد BMI برابر با ۳۰ یا بالاتر از آن باشد، نشان دهنده چاقی و اضافه وزن فرد است. این عدد هشداری برای سلامتی شماست و به شما می گوید که در معرض بیماری های ناشی از اضافه وزن قرار دارید. درصورتی که وزن خود را کاهش ندهید، باید منتظر اتفاقات ناخوشایندی برای سلامتی خود باشید.
- رقم بالاتر از ۳۵ نشان دهنده چاقی مفرط است.
- عدد BMI بالای 40 باشد، به این معناست که فرد به جراحی های چاقی جهت رسیدن به وزن نرمال و سالم نیاز دارد.
در مواردی که فردی دچار چاقی مفرط می شود، معمولا با روش های رایج کاهش وزن به نتیجه نمی رسد. در این موارد، انجام جراحی های چاقی نزد بهترین جراح چاقی در تهران یا دیگر شهرها توصیه می شود که یکی از رایج ترین این عمل ها انجام بای پس معده است.
متاسفانه نزدیک به ۳۴٪ از جمعیت بزرگسالان بالای ۲۰ سال در سرتاسر جهان (حدودا ۱٫۵ میلیون نفر) دچار چاقی و اضافه وزن هستند. پیش بینی شده که این رقم تا سال ۲۰۳۰ به ۳ میلیون نفر در جهان برسد.
عدد مناسب برای BMI در سنین مختلف کودکی و نوجوانی
در سنین کودکی و نوجوانی، محاسبه BMI به سن و جنس(دختر یا پسر) بستگی دارد. درواقع، کودکان در سنین مختلف، شاخص توده بدنی متفاوتی دارند. به دلایل زیر، پزشکان و متخصصان قادر به دسته بندی کودکان برطبق شاخص توده بدنی نیستند و نمی توانند به طور دقیق به محاسبه BMI کودکان بپردازند:
- عدد بع دست آمده در محاسبه BMI در کودکان با رشد ماهانه آنها درحال تغییر است.
- بدن دختران و پسران با سرعت های متفاوتی در حال رشد است.
- قد کودکان درحال رشد است، بنابراینBMI آنها نیز تغییر می کند.
- دختران و پسران، اسکلت و بافت بدنی متفاوتی دارند.
به همان روشی که برای بزرگسالان محاسبه توده بدنی انجام می شود، برای کودکان هم محاسبه می شود. اما عدد نهایی باتوجه به جدول شاخص توده بدنی و برطبق سن و جنسیت کودک، تفسیر می گردد.
عوامل تاثیرگذار در محاسبه BMI
بسیاری از افراد نمی دانند چه عواملی در نحوه محاسبه BMI تاثیرگذار هستند؟ این شاخص در نگاه اول، صرفا به قد و وزن بستگی دارد. اما بسیاری از فرمول های پیچیده یا ماشین حساب های وزنی مدرن به گونه ای طراحی شده اند که در کنار قد و وزن، عوامل دیگری را نیز بررسی می کنند. این عوامل شامل جنسیت، ژنتیک و حتی سن افراد است.
آیا محاسبه BMI به درستی میزان اضافه وزن را نشان می دهد؟
بالا بودن عدد به دست آمده در محاسبه BMI ممکن است ازدیاد میزان چربی های موجود در بدن را نشان دهد. اما این شاخص نمی تواند اضافه وزن را محاسبه کند یا میزان سلامت شخص را نشان دهد. ممکن است شاخص توده بدنی نشان دهد که شما چاق هستید یا اضافه وزن دارید، اما این شاخص قادر نیست تشخیص دهد شما به دلیل عادات نادرستی همچون رژیم غذایی نامناسب، کم تحرکی، مصرف مکمل ها، دچار اضافه وزن یا کاهش وزن شده اید. همچنین ممکن است هنگام محاسبه توده بدنی، BMI نشان داده شده در یک فرد عضله ای با BMI یک فرد چاق که به دلیل پرخوری و فعالیت کم اضافه وزن پیداکرده، یکسان باشد. بنابراین، این شاخص قادر به تفکیک این دو نیست، زیرا BMI هر دو به دلیل وزن برابر و قد برابر در دسته چاق قرار می گیرد.
درنتیجه BMI ممکن است میلیون ها نفر را در گروه چاق قرار دهد، درحالیکه همگی آنها ممکن است، واقعا چاق نباشند یا حتی اضافه وزن نداشته باشند، بنابراین برای تشخیص دقیق چاقی فرد نمی توان فقط به این فرمول تکیه کرد.
محاسبه BMI چه کمکی به سلامتی من می کند؟
همانگونه که پیش تر ذکر شد، محاسبهBMI تنها برای تشخیص نسبی اضافه وزن یا کمبود وزن کاربرد نیست. با استفاده از آن، وزن افراد و مشکلات مرتبط با اضافه وزن یا کمبود وزن قابل پیش بینی است. درصورتی که فردی دارای شاخص توده بدنی بالا یا پایین باشد، پزشک یا جراح چاقی معمولا شاخص های دیگری را نیز برای بررسی سلامتی فرد درنظر می گیرد. به عنوان مثال، ضخامت پوست مورد توجه قرار می گیرد تا میزان چربی در بدن فرد بالغ یا کودک به صورت دقیق اندازه گیری شود. نوع رژیم و فعالیت ها فیزیکی فرد ارزیابی می شود تا تصمیم گیری درستی برای ادامه یا تغییرات برنامه غذایی و ورزشی او گرفته شود. سابقه خانوادگی برای مشکلاتی همچون بیماری های قبلی و عروقی و سایر مشکلات سلامتی درنظر گرفته می شود. دیگر ارزیابی های لازم به منظور سنجش میزان سلامتی فرد درنظر گرفته می شوند.
چه فاکتور هایی در محاسبه BMI افراد ورزشکار تاثیر دارند؟
بهترین شیوه به منظور اندازه گیری و محاسبه BMI برای افراد ورزشکار، استفاده از دستگاهی به نام بادی آنالیزور است. اطلاعاتی که این دستگاه نشان می دهد عبارتند از:
- میزان توده عضلانی اسکلتی
- حجم توده چربی
- میزان آب موجود در بدن
- میزان توده چربی آزاد
- درصد چربی موجود در بدن
- آنالیز چربی و عضله موجود در بدن
- نسبت دور کمر به باسن یا WHR
- متابولیسم پایه در بدن یا BMR
بر اساس این اطلاعات می توان به درستی به محاسبه شاخص توده بدنی ورزشکاران پرداخت. باتوجه به نکات ذکر شده، برای بررسی اینکه آیا BMI بالا ممکن است تهدیدی برای سلامت فرد باشد یا خیر، باید به پزشک متخصص مراجعه نمایید. پزشک با انجام آزمایش و ارزیابی تغذیه، پیشینه خانوادگی، میزان فعالیت های بدنی و… دلیل صحیح اضافه وزن یا کاهش وزن شما را بیان می کند. درنهایت، با بررسی میزان اضافه وزن و تمامی اطلاعات به دست آمده، درصورت خطرناک بودن وضعیت، به شما هشدار یا پیشنهادات لازم را ارائه خواهد داد.
آیا بالا بودن BMI می تواند برای سلامتی خطرناک باشد؟
عدد به دست امده در محاسبه توده بدنی یکی از معیارهایی است که اغلب پزشکان و مراقبین بهداشتی برای بررسی وضعیت سلامت افراد به آن توجه می کنند. در واقع، محاسبه BMI به عنوان یک فاکتور بررسی سلامت برای افراد محسوب می شود. بر اساس نظر پزشکان مجربی چون دکتر حامد قدسی، بروز بیماری های زیر در افرادی که مقدار BMI آن ها در محدوده طبیعی نبوده و بیشتر از حد عادی باشد، محتمل تر خواهد بود:
- دیابت نوع ۲
- کلسترول خون بالا یا سایر اختلالات چربی
- بیماری های قلبی
- سکته
- فشار خون بالا
- سرطان های خاص
- بیماری کیسه صفرا
- آپنه خواب و خروپف
- مرگ زودرس
- آرتروز و بیماری های مفصلی
به طور کلی، محاسبه BMI نشان می دهد که فرد چقدر می تواند در معرض ابتلا به بیماری های مختلف قرار داشته باشد. البته با این شرط که اندازه گیری شاخص توده بدنی و افزایش یا کاهش غیراصولی آن همراه با شرایط زیر در نظر گرفته شود:
- سطح قند خون
- فشار خون
- سطح کلسترول
- سابقه خانوادگی در زمینه بیماری های قلبی
- تغییر اندازه دور کمر
- سطح فعالیت بدنی
- وضعیت یائسگی در بانوان
- وضعیت مصرف سیگار و الکل
- سن
- جنسیت
- وضعیت ژنتیک و وجود اختلالات ژنتیکی
روش های کاهش BMI چیست؟
حال که درباره نحوه محاسبه BMI دانستید، باید بدانید که بهترین روش برای کاهش رقم شاخص توده بدنی، کاهش وزن است. زیرا این شاخص تنها تحت تاثیر دو معیار اصلی قد و وزن قرار دارد. قد انسان با گذشت زمان و پایان یافتن سن رشد، ثابت باقی می مانند. بنابراین تنها راه کاهش وزن است. برای کاهش وزن، اقدامات زیادی به شرح زیر وجود دارد:
1. ورزش منظم
برای داشتن بدنی سالم، توصیه شده هفته ای ۱۵۰ دقیقه فعالیت های متوسط مانند پیاده روی و ۷۵ دقیقه فعالیت های شدید مانند دو آرام یا پیاده روی سریع داشته باشید. علاوه بر پیاده روی انجام ورزش های مانند دوچرخه سواری، ایروبیک، شنا و… نیز برای کاهش وزن و رسیدن به یک اندام متناسب و ایده ال توصیه می شود، بنابراین سعی کنید تمرینات ورزشی منظمی را در برنامه روزانه خود داشته باشید.
2. خواب کافی
کم خوابی و چاقی رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند. افراد بزرگسال روزانه به ۷ تا ۹ ساعت خواب کافی نیاز دارند. کمبود خواب یا کیفیت پایین خواب سبب ابتلا به بیماری های فشار خون بالا، قلبی عروقی، دیابت، افسردگی خواهد شد. در واقع کم خوابی بر روی ترشح هورمون کورتیزول تاثیر می گذارد. ترشح این هورمون به سوخت و ساز بهتر، تقویت روحیه، کاهش ترس و… کمک می کند.
3. کنترل اضطراب و استرس
استرس حاد سبب فشار آوردن به بدن و افزایش احتمال چاقی، بیماری های قلبی، دیابت نوع ۲، فشار خون بالا می شود. راه های زیادی برای کنترل استرس مانند ورزش منظم، یوگا، حمایت عاطفی خانواده و دوستان و صحبت با مشاور وجود دارد.
4. استفاده از غذاهای خانگی و رژیم غذایی مناسب
قطعا غذا یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در وزن و رقم BMI است. استفاده از غذاهای خانگی سالم باعث کاهش مصرف چربی، کربوهیدرات و روغن می شوند. سعی کنید سه نوع ماده غذایی مانند غلات کامل، پروتئین سبک و سبزیجات را در وعده های غذایی خود جای دهید.
5. جراحی لاغری
همانطور که گفته شد، اگر هنگام محاسبه BMI، عدد نشان داده شده بالای ۳۰ هستند، به این معناست که فرد از چاقی مفرط رنج می برد. این افراد ممکن است از انواع رژیم های لاغری یا ورزش برای کاهش وزن استفاده کنند، اما در اغلب موارد به هدف خود نمی رسند. در این حالت، تنها راه پیش روی آنها استفاده از روش های جراحی مانند بای پس معده، اسلیو معده و غیره است. در این روش های جراحی، با کوچک کردن معده، میزان کالری دریافتی فرد کاهش یافته و به مرور زمان وزن او نیز کاهش می یابد. این روش بسیار موفقیت آمیز و در اغلب موارد بی خطر است. این روش زیرنظر پزشک متخصص جراحی معده انجام می شود.
معایب محاسبه BMI برای تعیین وضعیت سلامتی
محاسبه توده بدنی برای بررسی وضعیت سلامت افراد، همیشه هم مفید و قابل استناد نیست. تنها با استفاده از این شاخص نمی توان وضعیت سلامتی افراد را مورد بررسی قرار داد. در ادامه به برخی از مهم ترین معایب شاخص BMI اشاره خواهیم کرد.
- عدم بیان اطلاعات کافی در مورد ساختار اسکلتی و عضلانی بدن: شاخص توده بدنی یا BMI عمدتا به عنوان شاخص چاقی به کار می رود. این در حالی است که این شاخص هیچ گونه اطلاعاتی در مورد میزان و حجم عضلات و ماهیچه ها، ترکیب استخوان، چربی و دیگر بافت های بدن ارائه نمی دهد. همین مساله می تواند بررسی های درمانی یا تشخیصی را کمی با خطا مواجه کند. برای مثال، افراد ممکن است BMI بالایی داشته باشند در حالی که عمده وزن آن ها به دلیل داشتن عضله است و به انباشتن چربی مربوط نمی شود. در واقع، اندازه گیری شاخص توده بدنی این افراد مقادیر بالایی را نشان می دهد که بیانگر چاقی است. این در حالی است که فرد تنها حجم پایینی از چربی دارد و از نظر سلامت در وضعیت مناسب و سالمی به سر می برد. عکس این مساله نیز می تواند رخ دهد. در واقع، در افراد مسن که از نظر جسمانی ضعیف هستند، ممکن است اندازه گیری محاسبه توده بدنی، مقداری معمولی و نرمال را نشان دهد. این در حالی است که فرد از نظر حجم عضلانی ضعیف بوده و بیشتر وزن بدن او از چربی های انباشته تشکیل شده است.
- عدم دقت کافی به فرم و شکل بدن و اندام ها: استفاده از شاخص توده بدنی BMI برای افراد با وضعیت های خاص نیز قابل استناد نیست. برای مثال، در زنان باردار، افرادی که بدن آن ها حجم بالایی از عضله دارد و همچنین، افرادی که اندام های بزرگی دارند، نمی توان تنها با اندازه گیری شاخص توده بدنی BMI فرد، درباره وضعیت سلامتی او نظر داد.
- ناکارآمد بودن برای افراد در سنین کودکی و نوجوانی: کودکان و نوجوانان نیز همواره در حال رشد و تغییر هستند. به همین دلیل برای تشخیص سلامت جسمانی آن ها لازم است فاکتورهای دیگری نیز مد نظر قرار داده شود تا ارزیابی دقیق تری انجام گیرد. سن و جنسیت دو فاکتور اصلی در اندازه گیری شاخص توده بدنی در کودکان و نوجوانان محسوب می شود. بنابراین به تنهایی و فقط با اتکا به عدد به دست آمده در محاسبه BMI نمی توان وضعیت سلامتی این گروه سنی را مشخص نمود.
جمع بندی
پزشکان و متخصصان سلامتی با دریافت و بررسی نتایج حاصل از محاسبه BMI و شاخص های ذکر شده، می توانند رژیم و برنامه ورزشی مناسبی برای افراد تجویز کنند. در مواردی که فرد موردنظر با استفاده از رژیم و ورزش، به وزن متعادل نرسد سایر راهکارها برنامه ریزی می شود. راهکارهای مختلف می توانند شامل انواع جراحی های چاقی باشند. انجام جراحی های چاقی برای بیمارانی که عدد به دست آمده از محاسبه توده بدنی آنها بالای ۴۰ است، یک ضرورت برای بهبود سلامتی و افزایش طول عمرشان محسوب می شود، بنابراین بهتر است به یک متخصص کاربلد در این زمینه مراجعه شود.
دکتر سید حامد قدسی خورسند یکی از جراحان با تجربه و حاذق چاقی هستند که بر متد های مختلف جراحی چاقی مانند اسلیو معده، بای پس کلاسیک معده، مینی بای پس معده و لاپاراسکوپی پیشرفته تسلط دارند. ایشان عضو انجمن بین المللی جراحان چاقی IFSO هستند و تا کنون بیماران بسیار زیادی را درمان کرده اند. جهت مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر می توانید از طریق راه های ارتباطی موجود در سایت اقدام نمایید.
منابع:
https://www.medicalnewstoday.com/articles/323622#BMI-in-children-and-teens
https://www.nhs.uk/common-health-questions/lifestyle/what-is-the-body-mass-index-bmi/
https://www.news-medical.net/health/What-is-Body-Mass-Index-(BMI).aspx