چاقی ژنتیکی ، این یکی از سوالات پرتکرار افرادی است که از اضافه وزن و چاقی رنج می برند. در پاسخ به این سوال باید گفت، عوامل ژنتیکی و محیطی برای تنظیم وزن بدن با یکدیگر تعامل دارند. به طور کلی، تاثیر ژنتیک و وراثت در چاقی حدود ۴۰ تا ۷۰ درصد تخمین زده می شود. طبق مطالعات انجام شده، با حذف بیش از ۲۴۴ ژن، می توان میزان و حجم توده های چربی را تحت تأثیر قرار داد. اما واقعا تاثیر ژنتیک در چاقی چقدر است؟ اگر فردی از نظری ژنتیکی مستعد چاقی باشد، آیا تا ابد محکوم به چاقی است؟ آیا جراحی چاقی تنها روش ممکن برای درمان وی خواهد بود؟ در این مقاله سعی شده تا به تمام سوالات و دغدغه های شما در زمینه چاقی ژنتیکی پاسخ داده شود پس با ما همراه باشید در این باره بیشتر بیاموزید.
چاقی ژنتیکی
آیا ژن ها در چاقی نقش دارند؟
چگونه ژن ها می توانند بر چاقی تأثیر بگذارند؟
نظریه هابی مطرح شده درباره تاثیر ژن بر چاقی
تاثیر و نقش ژنتیک بر چاقی شدید در کودکی
تاثیر محیط بر چاقی ژنتیکی
آیا آزمایشات به تشخیص ژن چاقی کمک می کنند؟
چگونه می توان با چاقی ژنتیکی مقابله کرد؟
چاقی ژنتیکی ، آیا ژن ها در چاقی نقش دارند؟
چاقی ژنتیکی ، در ابتدای مقاله ذکر شد، چاقی ۴۰ تا ۷۰ درصد ژنتیکی است. این جمله به این معنی نیست که ۷۰ درصد افراد چاق نقشی در چاق شدن خود ندارند و کاملا ژنتیکی چاق می شوند، بلکه این یک آمار اپی_ژنتیکی محسوب می شود و به این معنی است که در جمعیت غالب جامعه، ۴۰ الی ۷۰ درصد تمایل با منشاء ژنتیکی به سمت رفتارهای چاق کننده وجود دارد و به همین دلیل نباید هیچگاه خودمان را با افراد چاق مقایسه کنیم، به چاق نبودن خودمان افتخار کنیم و یا افراد چاق را مورد تمسخر قرار داده و بی اراده بنامیم. شاید تمایل ژنتیکی شما برای پرخوری ۲۰ درصد و تمایل فرد چاق ۸۰ درصد بوده باشد پس فرد چاقی که روبروی شما نشسته است ۴ برابر بیشتر از شما برای نخوردن یک شیرینی تحت فشار روانی بوده است.
به طور معمول، افرادی که چاقی ژنتیکی دارند، دارای ژن های متعددی هستند که آنها را مستعد افزایش وزن می کنند. یکی از این ژن ها، ژن مرتبط با توده چربی و چاقی (FTO) است که در 43٪ از جمعیت مشاهده می شود. در صورتی که مواد غذایی به راحتی قابل دسترسی باشند، کسانی که دارای ژن مرتبط با توده چربی و چاقی هستند، ممکن است چالش هایی را برای محدود کردن کالری دریافتی خود داشته باشند. وجود این ژن و سایر ژن ها می تواند موارد زیر را به همراه داشته باشد:
- افزایش سطح گرسنگی
- افزایش کالری مصرفی
- کاهش سیری
- کاهش کنترل بر خوردن غذا
- افزایش تمایل به کم تحرکی
- افزایش تمایل به ذخیره چربی بدن
اگر شاخص توده بدنی شما بسیار بالاست و به راحتی نمی توانید از خوردن غذا صرف نظر کنید و از رژیم های توصیه شده پیروی کنید، شاید لازم باشد تا به بهترین جراح چاقی در تهران یا دیگر شهرها مراجعه نمایید و راهکارها و مشاوره های لازم را در این زمینه دریافت نمایید.
چگونه ژن ها می توانند بر چاقی تأثیر بگذارند؟
ژن ها به بدن دستورالعمل هایی را برای پاسخ به تغییرات محیط می دهند. مطالعات در مورد شباهت ها و اختلافات بین اعضای خانواده، دوقلوها و فرزندخواندگان، شواهد علمی غیرمستقیمی نشان می دهد که یک قسمت قابل توجه از تغییر وزن در بزرگسالان به دلیل عوامل ژنتیکی است. مطالعات دیگر افراد چاق و غیر چاق را از نظر تغییر در ژن هایی که می توانند بر رفتارها (مانند میل به پرخوری ، یا تمایل به کم تحرکی) یا متابولیسم (مانند کاهش ظرفیت استفاده از چربی های رژیم غذایی به عنوان سوخت، یا افزایش تمایل به ذخیره چربی بدن) تاثیر بگذارند، مقایسه کرده است. این مطالعات انواع مختلفی از ژن ها را شناسایی کرده که می توانند در افزایش گرسنگی و مصرف غذا تاثیر گذار باشند.
به ندرت الگوی مشخصی از چاقی ژنتیکی در یک خانواده توسط نوع خاصی از یک ژن منفرد (چاقی یکنواخت) ایجاد می شود. با این وجود، بیشتر چاقی ها احتمالاً در اثر فعل و انفعالات پیچیده بین چندین ژن و عوامل محیطی ایجاد می شوند (چاقی چند عاملی) و نمی توان نظر قطعی درباره آن ها داد.
نظریه های مطرح شده درباره تاثیر ژن بر چاقی، چاقی ژنتیکی
همانطور که در طول مقاله اشاره شد تاثیر ژن بر چاقی اثبات شده است، اما این اثبات بر اساس دلایل و نظرات مختلفی در این زمینه است، از جمله مهمترین نظریه ها به شرح زیر هستند:
-
چاقی ژنتیکی ناشی از جهش در یک ژن منفرد (چاقی یکنواخت)
چندین شکل نادر چاقی ناشی از جهش های خود به خودی ژن های منفرد است که اصطلاحاً جهش های یکنواخت نامیده می شوند. این نوع جهش ها در ژن هایی کشف شده است که نقش مهمی در کنترل اشتها، دریافت غذا و هموستاز انرژی دارند. در درجه اول این جهش ها در ژن هایی اتفاق می افتند که هورمون لپتین و گیرنده لپتین را کد می کنند.
چاقی همچنین مشخصه چندین سندرم ژنتیکی ناشی از جهش یا ناهنجاری های کروموزومی است. سندرم هایی مانند Prader-Willi و Bardet-Biedl. از این نوع هستند. در این سندرم ها، چاقی اغلب با عقب ماندگی ذهنی، ناهنجاری های تولید مثل یا سایر مشکلات همراه است.
-
توجیح چاقی ژنتیکی بر اساس فرضیه ژنوتیپ صرفه جو
در هر توضیحی برای اپیدمی چاقی ژنتیکی باید هم عامل ژنتیک و هم عامل محیطی را در نظر بگیرد. یک توضیحی که اغلب به آن استناد می شود، عدم تطابق محیط امروزی و “ژن های صرفه جو در مصرف انرژی” است که در گذشته های دور، زمانی که منابع غذایی قابل پیش بینی نبودند، تکثیر شده است. به عبارت دیگر، طبق فرضیه “ژنوتیپ صرفه جو”، همان ژن هایی که به اجداد ما کمک کردند تا از قحطی های گاه و بیگاه جان سالم به در ببرند، اکنون در محیط هایی که غذا در طول سال به وفور یافت می شود مورد چالش قرار می گیرند. امروزه فرضیه های دیگری از جمله نقش میکروبیوم روده هم ارائه شده اند.
تاثیر و نقش ژنتیک بر چاقی شدید در کودکی
چاقی ژنتیکینقص های نادر تک ژنی باعث چاقی ژنتیکی شدید از اوایل کودکی می شود و با گرسنگی بسیار بالا همراه هستند. افرادی که قبل از ۲ سالگی به چاقی شدید مبتلا شده اند باید برای غربالگری در موارد زیر با یک متخصص داروی چاقی صحبت کنند:
- کمبود لپتین
- کمبود POMC
- کمبود MC4R
تاثیر محیط بر چاقی ژنتیکی
در دهه های اخیر، چاقی ژنتیکی در جمعیت هایی که محیط زندگی شان آن ها را به سمت عدم تحرک بدنی و افزایش مصرف غذاهای پرکالری تشویق می کند، تقریبا به یک اپیدمی تبدیل شده است. با این حال، همه افرادی که در چنین محیط هایی زندگی می کنند چاق نخواهند شد و همچنین همه افراد چاق توزیع چربی بدن یکسانی ندارند و یا از مشکلات سلامتی یکسانی رنج نمی برند. این اختلافات را می توان در گروه هایی از افراد با پیشینه نژادی یا قومی یکسان و حتی در خانواده ها مشاهده کرد. تغییرات ژنتیکی در جمعیت های انسانی خیلی آهسته اتفاق می افتد، بنابراین نمی توان آن را مسئول اپیدمی چاقی دانست. با این وجود، تنوع در نحوه واکنش مردم به همان محیط نشان می دهد که ژن ها در ایجاد چاقی نقش دارند.
خانواده ها نمی توانند ژن خود را تغییر دهند اما می توانند محیط خانواده را تغییر دهند تا عادات غذایی سالم و فعالیت بدنی را تشویق کنند. این تغییرات می تواند سلامت اعضای خانواده را بهبود ببخشد و باعث شود تا سلامت خانواده در نسل های بعدی بهبود پیدا کند و نیازی به انجام جراحی های چاقی مانند اسلیو معده و بای پس معده نباشد.
آیا آزمایشات به تشخیص ژن چاقی کمک می کنند؟
ممکن است در اوایل کودکی انواع آزمایش برای تشخیص نقص ژنتیکی در کودکان برای چاقی پیشنهاد شود، اما آزمایش اشکال ژنتیکی چاقی در بزرگسالان از ارزش محدودی برخوردار است. آزمایش برای ژن FTO و سایر ژن ها بصورت عملی انجام می شود، اما چندان مفید نیست، زیرا مداخلات درمانی برای همه افراد دارای و بدون ژن FTO یکسان است. دانستن سابقه خانوادگی می تواند به شما در درک خطر چاقی ژنتیکی و بیماری های مرتبط با چاقی مانند دیابت و بیماری های قلبی کمک کند.
چگونه می توان با چاقی ژنتیکی مقابله کرد؟
اگر ژن هایی داشته باشید که شما را مستعد چاقی کنند، آیا باید تا اید چاق بمانید؟ خیر.
در حالی که این ژن ها می توانند باعث افزایش اشتها و کاهش متابولیسم شوند، اما پیروی از یک برنامه درمانی مداوم که شامل ترکیبات مغذی، فعالیت بدنی می تواند موثر باشد و به جلوگیری و درمان چاقی ژنتیکی کمک کند. اگر پس از رعایت رژیم های غذایی و انجام دادن فعالیت بدنی هم نتوانستید وزن خود را مدیریت کنید، می توانید برای انجام جراحی های چاقی به متخصص و جراح چاقی مراجعه کنید.
دکتر سید حامد قدسی خورسند یکی از جراحان با تجربه و حاذق چاقی هستند که بر متد های مختلف جراحی چاقی مانند اسلیو معده، بای پس معده کلاسیک، مینی بای پس معده و جراحی لاپاراسکوپی پیشرفته تسلط دارند. ایشان عضو انجمن بین المللی جراحان چاقی IFSO هستند و تا کنون بیماران بسیار زیادی را درمان کرده اند. جهت مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر می توانید از طریق راه های ارتباطی موجود در سایت اقدام نمایید.
جهت دریافت فایل متنی این مقاله می‌توانید نسخه PDF آن را دانلود کنید.
منابع:
https://www.cdc.gov/genomics/resources/diseases/obesity/index.htm
https://www.hsph.harvard.edu/obesity-prevention-source/obesity-causes/genes-and-obesity/
